Beraber yaşadık ve gördük ki, 6 Şubat 2023 tarihinde Güney Anadolu fayı üzerinde meydana gelen yüzyılımızın en büyük deprem afetinde şehirlerimiz kelimenin tam anlamıyla yok oldu. On binlerce bina yıkıldı, on binlerce insanımızı kaybettik. Milyonlarca insanımız evsiz kaldı ve göç etmek zorunda kaldı. Bir kez daha şahit olduk ki, öldüren deprem değil kötü yapılmış binalardır.
Ülkemizin yüzlerce aktif fay ile kaplı olduğunu biliyoruz ki bunların en tehlikeli olanları ülkemizi baştan sona kat ediyor üstelik şehirlerimiz bu aktif fayların üzerinde ya da kenarında kurulu bulunuyor. Ayrıca 7 ve üzeri şiddettin de meydana gelen depremler, onu oluşturan fay hattının 200 km sağında ve solunda bulunan yerleşim yerlerinde de yıkımlar meydana getiriyor. Bu da gösteriyor ki Türkiye tamamıyla bir deprem ülkesidir.
Doğru analiz edilmiş zeminler üzerine depreme dayanıklı binalar yapmak teknik olarak mümkündür. Ancak şiddetli bir deprem esnasında bina çökmese bile yerkabuğunda oluşan sarsıntı, binaya deprem şiddetinde aynen yansıtılacağı için bina içerisindeki hissedilen sarsıntı, depremle aynı şiddette hatta bina yüksekliğine göre daha şiddetli hissedilebilir. Bu şiddet binayı veya bina içerisini kullanılamaz hale getirebilir. Zaten bina tasarımlarındaki asıl amaç deprem sonrası binanın yeniden kullanılması değil binanın çökmeyerek insanların ölmesinin önlenmesidir. Eğer binaların deprem sonrası hasar alması istenmiyor veya kritik görev yapan binaların deprem esnasında ve sonrasında kullanılmaya devamı isteniyorsa dayanıklı bina yapmak yetmez. Depreme karşı deprem yalıtımı yapmak gerekir ki bu ancak “sismik izolatör” denilen cihazlarla mümkündür.
Bina yapısının kendisi ile yerkabuğuna bağlanan temeli arasına yerleştirilen deprem izolatörleri yapı ile yerkabuğu arasındaki yatay deprem hareketlerini sönümleyerek deprem şiddetinin bina üst bölümlerin de azalarak hissedilmesini sağlar. Başka bir değişle normal yapılarda %5 olarak kabul edilen binanın deprem sönümleme oranı, sismik izolatör yerleştirilmiş binalarda yaklaşık 4 kat artar ve %20 seviyelerine kadar çıkarak depremin yıkıcı etkisini büyük oranda azaltır. Sismik izolatör yerleştirilmiş bir binada, eğer deprem şiddeti 7 civarında ise binada hissedilen deprem şiddeti sadece 3 civarındadır.
Son derece faydalı olan bu cihazların binalara uygulanması ciddi şekilde zordur. Çünkü sismik izolatörler her binaya özel olarak tasarlanır ve imal edilirler. Hazır ürün olarak piyasadan satın almanız mümkün değildir. Eğer böyle bir ürün size öneriliyor ise o ürün deprem izolatörü değildir. Sismik izolatör konulacak binalar “özel yapılar” sınıfına girer. Bir binaya sismik izolatör uygulanacak ise öncelikle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın “Tasarım Gözetmenliği (TGUA)” denilen sistemine uyulmalıdır. Bu sisteme göre, bakanlıkça onaylanmış uzman kişilere deprem analizlerini yaptırmak, yapılan hesaplamaları ve tasarımları bakanlıkça yetkilendirilen uzmanlara onaylattırmak zorunludur. Bu hesaplamalar doğrultusunda her bina için özel üretilen sismik izolatörler hesaplanan değerlerin doğrulanması amacı ile teste alınır ve gerçek şartlara göre test edilerek binaya takılmalarına izin verilir. Deprem izolatörlerinin binaya montaj işlemleri de bu konuda eğitilmiş ekipler tarafından yapılır. Binaya takılan sismik izolatörlerin belirli aralıklarla üretici firma yetkililerince kontrol ve bakımlarının yapılması da protokol haline getirilmelidir.
Sismik izolatörler bitişik nizam yapılar için uygulanamaz. Bu cihazların görevlerini doğru olarak yapabilmeleri, tüm yatay yönlerde engel olmadan hareket edebilmelerine bağlıdır. Kule tipi yüksek binalarda (12 kat ve üzeri) sismik izolatörler tek başlarına uygulanamazlar. Bu tip yüksek binalarda ilave olarak değişik türde destek deprem sönümleme sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Toprak zeminlerinde sıvılaşma riski olan yerlerde sismik izolatör uygulaması uzmanların önerileri alınmadan yapılmamalıdır. Ayrıca binalara sismik izolatör konulması binanın depreme dayanım gereklerinin azaltılması anlamına gelmez. Sismik izolatör uygulanan binaların da deprem yönetmeliklerine uygun olarak yapılması zorunludur.
Saygılarımla..
